door harry miiré

Limburgsch dagblad 06-08-1990

• Alexeï Tsjizjov, de beste dammer van de wereld, is een man met vele gezichten. Als hij zijn vizier op scherp stelt, doen zelfs de schutter van St. Martinus een bescheiden stapje terug. Foto: CHRISTA HALBESM

BRUNSSUM - Hij draagt een zwart shirt met gestileerde Chinese draak. Rond de pink van zijn rechterhand zit een piepklein plastic ringetje. Alexeï Tsjizjov is een ontzagwekkend man van ontwapenende fijngevoeligheid. Als hij plaatsneemt tegenover Ton Sijbrands, kleurt die nog roder dan zijn baard. Hij is een variant van Tsjaikovski en heeft wat weg van André Agassi. Tikkeltje donkerder misschien, maar dezelfde open ogen, gericht op het Westen, en dat niet alleen omdat een ton prijzengeld op een Europese bank winstgevender is dan op die van Gorbatsjov. Alexeï Tsjizjov is wereldkampioen, van beroep prof-dammer en van professie dissident. „Dat ringetje,” zegt hij, „is van mijn vriendin."

Dammen is een merkwaardig vermoeiende bezigheid. Zaterdag werd in Brurtssum de openingsronde van het internationale toernooi om het Open Kampioenschap van Nederland afgeschoven en gisteren volgde prompt de eerste rustdag. Dat kwam goed uit. want in D'r Brikke Oave, waar het kwik dat van Stramproy met x-graden overtrof. zakte Tsjizjov als een baksteen. ,.Ik heb sterk gespeeld, alleen het resultaat was met goed.”

Hij is met de Sovjet-kolchoz naar Brunssum gekomen 'omdat de Nederlanders net zo sterk zijn als de Russen.' Maar vooral om zijn sport te verkopen. Daarin contrasteert hij even zwart-wit met Koeperman, Gantwarg en consorten als de schijven op het* bord. Het kan toeval zijn. maar Tsjizjov logeert in Brunssum gescheiden van zijn ’kameraden’. Die zijn ondergebracht bij raadslid Simon Elzinga. De wereldkampioen woont bij Tjeerd de Graaf, ook een raadslid, een straat verderop en levensbeschouwelijk van een ietwat andere nuance. Hij weet niet waarom hij damt. „Het is emotioneel en gecompliceerd." zegt hij in het Nederlands. Het leven is een ingewikkelde zaak. het geeft te denken. „Schaken is gemakkelijker dan dammen," voegt hij er in het Duits aan toe.

Alexei Tsjizjov houdt van uitdagende stellingen en bemint de muzen. Germaanse talen, oude geschiedenis, muziek. „Independent music." Voor ingewijden vult hij aan: „Sonic Youth en Dead can dance." Als ruimdenkend mens van zesentwintig zweeft hij op grote hoogte over de dam-velden gelijk de bergen boven Shevsk aan de voet van de Oeral. „Tsjaikovski was uit Votkinsk, dat is zestig kilometer van Shevsk. Het is hetzelfde gebied waar nu de Amerikanen toezicht houden op de ontmanteling van de Russische raketten."

Naast hem op de bank in huize De Graaf ligt Wadim Wirny. Dat is zyn secondant, maar omdat die 's nachts is doorgezakt dammers zijn verzot op verzet kan Wirny op de rustdag geen pap meer zeggen. „Secondant? Ha. ha. Daar heb ik dus niets aan." Alexeï Tsjizjov verkiest een tiptop lichamelijke conditie. Hij doet badminton, tafeltennis en voetbal. „Ik ben een sporter van nature." Minder beroemd dan Kasparov en Karpov, ‘want dat zijn politici’, maar even berucht. „Door de schandalen." omdat hij gedurig overhoop ligt met het ministerie van sport. „Wij moeten het grootste deel van het prijzengeld afdragen aan de staat." Dat weigert hij. „Als ik mijn geld op een Russische bank zet, kan het elk moment worden opgeëist.” Sinsdien is hij ’dissident’, een onafhankelijke dwarsligger, als alle grote Russen.

Hij in Brunssum ’om te winnen’, maar het ligt eerder voor de hand dat hij traint om in het najaar in Groningen zijn titel met succes te verdedigen. Hij is niet alleen wereldkampioen, hij acht zichzelf ook 'de beste dammer van de wereld'. Nederland heeft even sterke dammers als Rusland, vindt hij, maar als hij namen opsomt, komt hij niet verder dan Ton Sijbrands en Harm Wiersma, ‘als die tenminste ooit van plan is terug te komen.' Qua mentaliteit liggen de Russen een straatlengte voor op de gezapige en verzadigde westerling. „In Rusland is het leven harder. Wij moeten voortdurend problemen overwinnen. Vechten is onze tweede natuur geworden." De inzettende dooi en de versoepeling van het regime bieden nieuwe, maar eenzijdige perspectieven. „De meningsvorming is vrijer geworden, je kunt wat meer zeggen. Alles verandert, dat wel, maar de situatie blijft instabiel. In de materiële sfeer blijft het even moeilijk als vroeger."

Het toernooi om het Open Kampioenschap van Nederland is een gigantische verzameling van bonte vogels, die één ding gemeen hebben: de prikkel van de prestatie en de drang naar wetenschap en kennis. Op dat punt is het oost-west-verschil volgens Limburgs kampioen Eddy Budé nauwelijks hemelsbreed. Dammen is moeilijker dan schaken. Wat dat betreft zit hij op één lijn met Tsjizjov. „Een dammer kan potentieel vijftien zetten vooruit denken. Timman doet maar vier zetten vooruit, al kun je dammen en schaken evenmin vergelijken als handbal en voetbal. Afgezien van de stress natuurlijk."

Eddy Budé, winnaar van ‘Brunssum' in 1985, heeft diep respect voor de spelbenadering van Tsjizjov. „Hij heeft een rustige speelstijl, dringt aan op afvlakkingen en begint pas als er minder materiaal op het bord staat. Hij pakt een klein voordeel en gaat daar op spelen." De uitdaging van het dammen zit hem in het ’oneindige". Je kunt het nooit helemaal doorgronden. Ton Sijbrands damt acht uur per dag, „Maar na vijftien jaar zegt hij dat hij er nog altijd niets van begrijpt.” Eddy Budé is geen prof-dammer geworden. „Ik heb er wel eens over gedacht, een jaar lang uitsluitend dammen, maar dat is volgens mij de oplossing niet. Ook materieel niet. Sijbrands verdient meer met schrijven dan met dammen.”

In de damsport liggen fysiek en psychologisch geweld dicht bij elkaar. Zaterdag kreeg Eddy Budé in de tijdnoodfase last van hoge nood. Tegenstander Maarten de Heer had nog een half uur, Eddy Budé voor de laatste acht zetten nog slechts twee minuten. „Ik moest hevig naar de wc, maar je kunt niet weg van hel bord. Ik heb het maar opgehouden."

Eddy Budé weet waar hij over praat. „Tijdens het jeugdwereldkampioenschap in Frankrijk heb ik het eens in mijn broek gedaan." Dat ligt aan zijn taktiek. Toeslaan als de vlag op vallen staat. Daarbij speelt het non-verbale imponeringsgedrag een grote rol. „Je probeert iemand te intimideren, je gaat zelfverzekerd zitten. Hand boven de schijf, zo van: ik ga die zet spelen en dan speel je toch een ander. De tegenstander schrikt zich het lazarus, al gaat dat natuurlijk niet altijd op.”

Vanmorgen speelt Eddy Budé tegen Iser Koeperman, een van de vijf (ex-)wereldkampioenen in D'r Brikke Oave. Kansloos acht hij zich niet. „Maar winnen is een andere zaak.” En verliezen geen ramp. „Want bij mij gaat het er in eerste instantie om de gedachten van de sterke spelers te leren kennen, niet hun varianten."

Tijdens de rustdag trokken ze een uurtje met elkaar op. wereldkampioen Tsjizjov en Limburgs kampioen Budé. Er is veel dat hen scheidt en nog meer dat hen bindt, met een sterk accent op wederzijdse waardering. ,,Tsjizjov speelt met intuïtie en gevoel." De wereldkampioen zoel gistermiddag verpozing op het schuttersfeest in Merkelbeek. Op uitnodiging van de organisatie maar vooral omdat hij van Gr. schiedenis houdt. Gedwer schouderde hij het geweer, geïnstrueerd door leden van de schutterij St. Martinus van Vaerade. Daarna gingen ze hul weegs. Eddy Budé: „Ik denk de ik een uurtje ga bowlen.”

Op dat moment zat Alexeï Tsjizjov aan de televisie bij Tjeerd de Graaf. Voor de video van Ter Wall, een ontwapenende partij de hitte van de strijd.