shashki35 Vologda ru

Met een alinea van een dergelijke strekking begon ik mijn Volkskrant-rubriek van 6 januari jongstleden. Maar het is mij er nìet om te doen die boekbespreking hier nog eens voor een ander lezerspubliek over te pennen. En ik ben evenmin van plan een partij te belichten uit dit boek, dat binnenkort zal worden gevolgd door een bundel met Sjtsjogoljews verzamelde WK-partijen. (Dat wordt opnieuw smullen!) Nee - om te laten zien hoe verschrikkelijk sterk de jongste naoorlogse wereldkampioen speelde in de jaren dat hij zich op het toppunt van zijn kunnen bevond (dat is volgens mij de periode 1963-1965 geweest), wil ik u de partij voorleggen die Sjtsjogoljew in de openingsronde van het derde Brinta-toernooi (Hoogezand-Sappemeer, juni 1965) won van Michel Hisard. De elfvoudige(!) Franse kampioen, die in januari 1989 op slechts 54-jarige leeftijd zou overlijden, gold destijds als een solide, moeilijk te kloppen speler; niettemin werd hij door Sjtsjogoljew finaal onder de voet gelopen. Met de verpletterende zege die Sjtsjogoljew in onderstaand duel boekte, een overwinning waarvoor de basis al bij de overgang van opening naar middenspel werd gelegd, onderstreepte de wereldkampioen zijn klasse en liet hij zien dat hij niet alleen als omsingelaar, maar óók als aanvaller een levensgevaarlijke tegenstander was!

Eigenlijk was het na die winstpartij tegen Hisard al duidelijk dat enkel en alleen Sjtsjogoljew het toernooi op zijn naam kon schrijven. Aldus geschiedde. Weliswaar verloor hij op de vierde dag van de 15-jarige Tonnie Sijbrands, maar dankzij gestroomlijnde overwinningen op Fanelli, Cazemier, Okrogelnik(!) en Deslauriers(!!) zou Sjtsjogoljew tamelijk onbedreigd als eerste de eindstreep passeren.

Overigens betrof het pas het eerste (her)optreden van Sjtsjogoljew op Nederlandse bodem sinds hij er in november 1960 zijn eerste wereldtitel had veroverd. Zelf bewaar ik dierbare herinneringen aan zijn partij tegen Hisard omdat het de allereerste keer was dat ik Sjtsjogoljew aan het werk mocht zien! 

SJTSJOGOLJEW - HISARD (Brinta-toernooi 1965)

1.34-30 19-23 2.39-34!? 14-19 3.44-39 10-14 4.50-44 Het door Sjtsjogoljew gehanteerde openingssysteem, waarbij wit pressie op de zwarte stand tracht uit te oefenen door het stuk op 30 consequent te laten ‘hangen’, kende men destijds wel van een aantal zwart-partijen van Piet Roozenburg (Turbo Dambase geeft er liefst 21) maar was in deze zetting gloednieuw! Hisard zal zich er niet echt prettig bij hebben gevoeld

... 4...17-22 5.32-28 23x32 6.37x17 12x21 7.33-29

7...21-26?!

8.39-33 26x37 9.41x32 7-12 10.44-39 19-23 11.46-41 11- 17 12.42-37 4-10

Ter voorbereiding van 14-19, waarmee Hisard indirect afscheid neemt van het principiële tegenspel met 20-25.

13.48-42 1-7 14.32-27

Waarschijnlijk zou Sjtsjogoljew de formatie 41/37/32 bij een andere speelwijze van zwart voor andere doeleinden hebben gebruikt. Nu echter wisselt hij zijn aanvalsplannen in voor een soort omsingeling van het vijandelijke centrum.

14...14-19 15.49-44

Met deze stijlvolle, temporiserende voortzetting lokt wit een belangrijke beslissing uit.

15...10-14 16.30-25!

diagram 1

Legt de zwarte linker vleugel geheel aan banden.

16...17-22?

24.40x29 19-23 25.44-40 23x34 26.40x29 20-24 27.30x19! 14x34 28.39x30 annex 29.32-28! verzeild raakt, is niet minder dodelijk) 22.38-32! 20-24 (nog het beste: 22...21-26? 23.42-38 +) 23.29x20 15x24 24.34-29 23x34 25.40x20 10-15 26.39-34 15x24 27.34-29 14-20 28.25x23 21-26 29.29x20 18x40 30.45x34 en de voorpost op 15 moet wit op termijn een winnende doorbraak naar dam opleveren.

Mèt het partijverloop illustreert deze forcing wel heel treffend de grote gevaren waaraan zwart in de diagramstand bloot staat. De enige begaanbare weg in dit mijnenveld begint in het achterland: bij schijf 6. Na 16...6-11(!) 17.37-31 17- 21 (nu pas) 18.42-37 21x32 19.38x27 11-17 20.47-42 5-10(!) 21.42-38 17-21(!) is het cruciale verschil met de hierboven gesignaleerde spelgang dat zwart die bevrijdende manoeuvre 20-24x24 wèl goed kan doorzetten. Bijvoorbeeld 22.37-32 20-24! 23.29x20 15x24 24.34-29 23x34 25.40x20 10-15 (waarna 39-34-29?? vanzelfsprekend niet mogelijk is in verband met het open veld 37), of 22.31-26 21x32 23.38x27 20-24! 24.29x20 15x24 25.34-29 23x34 26.40x20 10-15 (tactische rechtvaardiging: 27.39-34?? 15x24 28.34-29 24-30! en 29/30...18-23 +). Maar men zal moeten toegeven dat een en ander achter het bord moeilijk te doorgronden was...

17.37-31! 12-17 18.41-37(!)

Ik veronderstel dat Sjtsjogoljew de aanvalsactie 18.34-30 23x34 19.40x29 nog even uitstelt om zwart geen gelegenheid tot 19...17-21 (met als mogelijk vervolg 20.44-40 21x32 21.38x27 20-24 22.29x20 15x24 23.42/43-38 7/8-12) te geven.

Eigenlijk dient Hisards volgende zet te worden afgekeurd, omdat hij zijn laatste kans voorbij laat gaan een opstelling met 17/18...5-10 in te nemen. Wit had er dan harder aan moeten trekken dan in het werkelijke verloop, daar 34-30x29 steeds met 19- 23(!) en (na het opvangen met 44-40x29) 20-24 enz. wordt beantwoord. Maar tegelijkertijd weiger ik zwarts 18de zet met een heus vraagteken op te tuigen: van een speler die er normale, althans gezonde opvattingen inzake positiespel op na houdt (en dat deed Hisard; het ongenadige pak slaag dat hij in het onderhavige duel krijgt, verandert daar niets aan), kan men moeilijk verlangen dat hij tot een barbaarse voortzetting als 5-10 overgaat.

18...7-11 (zie diagram)

diagram 2

19.34-30! 23x34 20.40x29 Sjtsjogoljew speelt zijn belangrijkste troef uit: als gevolg van de bezetting van 22 (vandaar het vraagteken achter zwarts 16de zet) kan Hisard niet meer voorkomen dat zijn linker vleugel wordt opgesloten. Tot overmaat van ramp vormt het achtergebleven stuk op 5 in vrijwel alle varianten een loodzware, extra handicap… 20...19-23 Hier spreekt Hisards positiegevoel. Weliswaar levert hij opnieuw 2 tempi in (waardoor het verschilin-ontwikkeling tot 9 tempi zal oplopen!), maar de zwartspeler heeft zeer juist gezien dat de consequenties van 20...17-21(?)

pagina 18 HeT daMSpel

Van links naar rechts: Sjtsjogoljew, Baba Sy, Henri Chiland, Michel Hisard en Davidov

21.47-41! 21x32 22.37x17 11x22 23.30-24! 19x30 24.35x24 nog ernstiger waren geweest: dankzij de schakel op 44 (welke schijf door de tekstzet op veld 35 zal belanden) had wit, ook op 24...16-21, over de praktisch beslissende manoeuvre 25/26.33-28! 22x33 26/27.39x28 beschikt. 21.44-40 23x34 22.40x29 2-7 23.47-41 17-21 24.37-32!! In zijn ongebreidelde winststreven voert Sjtsjogoljew de spanningen nog verder op. Overigens was van gewoon 24.45- 40! 21x32 25.37x17 11x22 26.41-37! nauwelijks minder kracht uitgegaan. Zo had er kunnen volgen 26...16-21 (dit verliest zelfs geforceerd; maar het lijdt niet de geringste twijfel dat wit anders eveneens wint) 27.31-26! 21-27 28.39-34!! 7-12* 29.37-31! (nu pas) 29...6-11* (29...5- 10?? 30.33-28! +) 30.42-37 5-10 31.30-24! 12-17 32.24- 19! 13x24 33.33-28 +. 24...21-26 25.42-37!! (zie diagram)

Prachtig gespeeld! De bedoeling van wits vorige zet was uiteraard om op 25...8-12 te vervolgen met 26.30-24! 11-17 27.32- 28!, waarna zwart het slachtoffer van een totale verwurging wordt, of op z’n minst lijkt te worden. Maar met schijf 41 op veld 42 zou in deze variant het geplande 27.32-28?? hardhandig falen op (onder meer) 27...13-19! en 28...3- 9 +. Het is met behulp van de wel zeer ongewone tekstzet, die een situatie in het leven roept die

diagram 3

zelfs anno 2007 nog altijd uniek is, dat Sjtsjogoljew dit probleem omzeilt!

(zie diagram 3)

25...18-23 Hisard neemt zijn toevlucht tot een tijdelijk offertje. Weliswaar wijst de analyse uit dat 25...8-12(!) 26.30-24 11-17 27.32-28 6-11(!) méér tegenstand had geboden, maar dat lag absoluut niet voor de hand. 26.29x18 13-19 27.33-29! 22x13 28.30-24! 19x30 29.35x24 De opsluiting van de zwarte linker vleugel is een feit. Maar blijft ook wit niet met een ernstige zwakte op veld 41 zitten? Sjtsjogoljew toont aan dat er van enige positionele compensatie geen sprake is: 29...7-12 30.39-33 12-18 31.27-22! 18x27 32.31x22 De gelijktijdige bezetting van de velden 24 en 22 biedt misschien een merkwaardige aanblik - in de gegeven situatie, dat wil zeggen bij ontstentenis van formaties als 4/9/13 of

diagram 4

2/8/13, mankeert er niets aan!

32...8-12 33.36-31! (zie diagram 4)

Met dit kleine doch uiterst nuttige zetje laat Sjtsjogoljew positie- en combinatiespel hand in hand gaan. De primaire verdienste van 33.36-31 schuilt hìerin dat wit de dreiging 33...12-18 met het simpele 34.41-36! 18x27 35.31x22 pareert. Daarnaast is van belang dat hij na 33...11-17 34.22x11 6x17 alle denkbare tegenacties (zoals de damdreiging naar 47 of de manoeuvre 12-18-23) in één klap elimineert door 35.31-27! te spelen. Maar de werkelijke pointe van de tekstzet komt aan het licht na 33...16-21; daarop volgt namelijk 34.24-19!! (maar niet 34.22-17?? en 35.32-27 vanwege de verplichte meerslag met schijf 37) 34...14x34 35.25x14 9x20 36.33-29! 34x23 37.32-28 23x32 38.38x9 3x14 39.22-17(!) +. Vandaar dat Hisard de vijandelijke voorpost op 22 maar in achterwaartse richting afruilt, zodat hij in elk geval schijf 9 er nog uit kan spelen. Maar de zwartspeler staat voor een hopeloze taak. 33...11-17 34.22x11 16x7 35.31-27 13-18 36.32-28 9-13 37.37-32 7-11 38.41-37 11-16 39.43-39

(zie diagram 5)

Misschien op schijf 45 na (maar wat zou dat er eigenlijk nog toe kunnen doen?) heeft Sjtsjogoljew zijn stukken prachtig gecentraliseerd; alle strategische punten worden door wit gecontroleerd. De rest spreekt dan ook voor zich. 39...6-11 40.45-40 11-17 41.28-22! 17x28 42.32x23! 14-19 43.23x14 20x9 44.24-19! En zonder het damzetje naar 4 af te wachten, gaf Hisard het op. Een indrukwekkende zege!

diagram 5

In mijn vorige artikel, dat aan de slotfase van de partij A. Visser - Keller uit het NK 1924 was gewijd, beweerde ik dat de witspeler (al) in de 5x5-stand 4,9,14,21,22 / 24,30,35,37,38 zou hebben gecapituleerd. Daarbij baseerde ik mij uiteraard op de notatie die in Turbo Dambase wordt gegeven: die houdt na zwarts 47ste zet 16-21 simpelweg op. Damhistoricus Cock van Leeuwen laat mij evenwel weten dat er door Visser wel degelijk is dóórgespeeld. In werkelijkheid volgde er namelijk 48.37-32? (het goede idee in een verkeerde uitvoering: de lezer herinnert zich wellicht nog dat 48.38-33!! serieuze remisekansen zou hebben gegeven) 48...22-27! 49.32-28 27-31 50.28-23 31-37 51.24-19 (relatief taaier - ofschoon eveneens verliezend - is 51.23-18) 51...37-41 52.19x10 4x15 53.23-18 41-47 54.38-32 47-29 en pas nu gaf wit het op. Waarvan akte! (En met dank - uiteraard - aan Cock van Leeuwen.)

Ton Sijbrands