Laatst gewijzigd op: 23 augustus 2019, 19:23

Wat was naast minnekozen het geliefdste tijdverdrijf van de middeleeuwse ridders en hun dames, en wat was het grote Europese bordspel in alle eeuwen nadien? Schaken, zegt de literatuur. Nee, tot de 19e eeuw was dat toch echt dammen!

Twee Nederlanders bewijzen het in de baanbrekende Iconography of draughts die eind augustus verschijnt en gepresenteerd wordt in het Fischerhuis Ede op 31 augustus.

Wim van Mourik, clubdammer, is de hoofdauteur. Hij traceerde in een halve eeuw maar liefst zo’n 3.000 schilderijen en tekeningen met het damspel als onderwerp. De reproducties in het boek laten overtuigend zien hoezeer personen uit Europa’s betere kringen, waaronder koningshuizen en adellijke families, verslingerd waren aan het damspel. En dat niet alleen, dammen was voor hen een statussymbool.

Dr. Arie van der Stoep, Internationaal Grootmeester in het componeren van damproblemen, promoveerde als linguïst op een dam- en schaakonderwerp: hij analyseerde het jargon van spelers van bordspel, waaronder dammen en schaken, uit het nabije en verre verleden. Hij tekent voor de geïllustreerde Historische Inleiding, neerslag van bijna een halve eeuw historisch onderzoek. Met opmerkelijke bevindingen: het schaakspel kan in de 6e eeuw zijn promotie hebben overgenomen van het oudere damspel, en het schaakspel werd met zekerheid in de 15e en de 18e eeuw op fundamentele wijze door het damspel beïnvloed. Verder legt hij mechanismen bloot achter het proces dat begin 20e eeuw leidde tot het sociologische vooroordeel dat schaken het grootste bordspel is dat de mensheid voortbracht, veel rijker en dieper dan bijvoorbeeld het damspel.

Genderstudies

De verzameling schilderijen en tekeningen van onbekende en bekende kunstenaars bevestigt niet alleen Van der Stoeps onderzoeksresultaten maar vult ze ook aan: het damspel blijkt, en dat is de zoveelste verrassing, in het verleden ook een tijdpassering van vrouwen uit de hogere kringen van Europa te zijn geweest. De Duitse keurprinses Karoline bijvoorbeeld nam het bij een bezoek aan de prins en prinses Von Hessen op tegen de gastvrouw. Vrouwen blijken echter ook veelvuldig de damdegens met mannen te hebben gekruist. Deze vrouwelijke activiteit was volkomen onbekend, en daarmee levert het boek ook een bijdrage aan genderstudies.

Van Mourik presenteert de selectie ‒zo’n 300 platen– uit zijn collectie chronologisch, wat een ontwikkeling zichtbaar maakt: zijn de dammers op de middeleeuwse miniaturen vertegenwoordigers van hogere maatschappelijke geledingen, naarmate de tijd vordert zitten er steeds vaker “gewone” spelers en speelsters achter het dambord. De spelende mens blijft echter zichzelf: in 1283 vangt de kunstenaar dezelfde concentratie, spanning, teleurstelling en triomf als acht eeuwen later.

Van varkenshoeder tot Koning, ze damden

De Historische Inleiding en de Iconografie leveren een bijdrage aan onze kennis van het verleden: de gehele samenleving damde, van koopman tot prinses, van analfabete varkenshoeder tot koning. En de verhalen over dat populaire schaakspel? Vergeet ze maar, ze zijn de weerslag van wetenschappelijk rammelend wensdenken, tot ver in de 18e eeuw was dammen het grote bordspel. Vóór die tijd werd er wel geschaakt, maar door kleine geïsoleerde groepen uit de hogere milieus. En de kostbare schaakborden en schaakstukken uit de kunstverzameling van Europa’s allerrijksten dan? Wel, die bestelden ze eerder om ermee te pronken dan om ermee te spelen.

Toen het schaakspel als tijdpassering opkwam, verloor het damspel de gunst van de beter gesitueerden. Wat het schaakspel won verloor het damspel: maatschappelijk aanzien en waardering. Elke pagina van de iconografie beklemtoont hoe anders de verhoudingen vroeger lagen.

“An Iconography of Draughts”, Engelse en Nederlandse tekst. 260 pagina’s, full colour, 29x21x2,3 cm. Uitgeverij Van der Stoep, Hooge Zwaluwe. ISBN 978-90-70871-44-4. Prijs €30, exclusief verzendkosten.

Te bestellen op www.draughtsandchesshistory.com/contact-2

PRESENTATIE: F I S C H E R H U I S Ede, Notaris Fischerstraat 27.

–alleen op aanvraag per mail frank@simonis.nl — 31 augustus 2019, 14.00 uur

45 euro entree p.p. of p. paar incl. 1 boek en consumpties.

Persbericht Kunsthandel Simonis & Buunk

Foto: voorzijde omslag

Piet Bouma, 23 augustus 2019

https://www.kndb.nl/uniek-boek-over-de-kunst-en-het-dammen/